Het Stadhuis en een 360 graden overzicht van de Bossche markten

Stop hier op het marktplein.

U staat met uw gezicht richting het stadhuis. We staan hier even stil en ik ga u meenemen in een rondje van 360 graden met de klok mee en benoem de gebouwen en verhalen van de Bossche markten.

Pèrdjes is Bosch dialect voor paardjes en doelt op de Vier ruiters die elk half en heel uur tegen elkaar in draaien bovenin het carillon in het midden van het stadhuis gebouw. Ze worden begeleid door twee trompetters te paard die aan de zijkanten zijn opgesteld. Men vermoedt dat ze al meer dan driehonderd jaar hun rondjes draaien en het spel heeft al vele restauraties ondergaan, waarvan de laatste in 2017. Deze acties vallen altijd samen met het geluid uit het klokkenspel. Dat spel dateert uit 1657 en is in 1951 uitgebreid tot drie octaven.

Bovenin op de voorgevel ziet u ook het stadswapen van Den Bosch, dat natuurlijk voor het grootste deel uit de boom van de Hertog bestaat. Het wordt opgesierd door een hertogskroon en geflankeerd door twee wildemannen en twee liggende riviergoden. Één van de rivier de Dommel en één van rivier de Aa. Het water stroomt uit de kruiken waarop zij leunen. Aan beide zijde bevinden zich dan nog twee hoornen des overvloeds. De wildemannen symboliseren een vestingstad, die wordt omgeven door rivieren in een vruchtbaar landschap.

Het oorspronkelijke gebouw dateert uit de tweede helft van de 14e eeuw. Vanaf 1366 zetelde het stadsbestuur van ‘s-Hertogenbosch op deze plek aan de Bossche Markt. In 1463 brandde een deel van het stadhuis af, waarna het in de huidige vorm herbouwd werd. Het was omstreeks 1530 voltooid en hierbij was het stadhuis onder meer voorzien van dit bordes en van de raadskelders.

De trouwfoto’s van mijn broer gemaakt op dit bordes prijken bij mij thuis op het dressoir en deze raadskelders hebben we als gezin gebruikt voor de 40 jarige viering van mijn ouders huwelijk. Schitterende locaties die graag door de Bossche bevolking worden gebruikt.

Het stadhuis heeft nu een classicistische voorgevel, die dateert uit 1670 toen het gebouw een grote verbouwing ondergaan heeft. Het is een vervanging van een laat-gotische voorgevel.

Op de plek waar u nu staat werd vroeger het schavot neergezet, als er zware vergrijpen moesten worden bestraft. Tot 1853, toen de laatste ophanging om klokslag 12 uur plaatsvond onder het roepend oog van een grote menigte, had het schavot vele malen zijn werk verricht. In meer vrolijkere tijden vonden er kermissen plaats of zogenaamde wagenspelen, waarop wel drie dagen achtereen spelen of religieuze legenden werden uitgevoerd. Ook was het altijd groot feest als één van de vier toneelverenigingen bij een concours hadden gewonnen.

Het branden van pektonnen voor het stadhuis zag men als vuurwerk dat doorgaans in combinatie ging met het luid luiden van alle klokken in het stadhuis carillon.

Draai nu langzaam met de klok mee.

Aan de rechterkant van het stadhuis ligt de Schapenmarkt. Hij gaat verderop over in de Vughterstraat, de straat die u eerder in de route gekruist bent.

In de 2e helft van de 18e eeuw werden hier de schapen verhandeld en kreeg dit gedeelte zo zijn naam. Daarvoor werd het de Sadeleer, of Zadelstraat genoemd omdat er veel ambachtslieden woonden, die alle paarden, ossen en ezels van zadels voorzagen.

Aan de Schapenmarkt en dus aan de rechterkant van het stadhuis, stond vroeger ook het oudste hotel van de stad. Reeds in 1483 was hotel ‘De Gouden Leeuw’ al een begrip. Het had een stal voor 34 paarden en werd zodoende ook gebruikt als een soort van station voor de diligences. 34 paarden lijkt misschien veel, maar het was toch te klein, zoals het gevolg van Paul van Rusland merkte, toen zij in 1782 Den Bosch bezochten met een stoet van rijtuigen, bespannen met in totaal 60 paarden.

Als herinnering aan hotel de Gouden Leeuw is recent de Gouden Leeuw gerestaureerd en glimt in volle pracht voor de ingang van het huidige winkelpand.

Draai nogmaals door en u ziet de linkerzijde van de Pensmarkt.

Aan deze linkerzijde stond vroeger het Paleis van de Hertog van Brabant dat de naam ‘de Swaen’ droeg. Het gracieuze dier de Zwaan was het embleem van de Brabantse Hertogen.

Het Huis met nummer 22 op de pensmarkt dat de naam ‘de Vergulde Ploeg’ draagt heeft tijdens de tweede Wereldoorlog nog dienst gedaan als parochiekerk omdat de St. Pieterskerk onbruik was geworden. Zowel de naam als het nummer zijn niet zichtbaar. Het is een schitterend rood geel bakstenen gebouw en bij het maken van deze route huisvestte het twee schoenenwinkels.

Aan de overkant van dit gebouw stonden vroeger een aantal belangrijke huizen voor het levensonderhoud. Het broodhuis, de lakenhal en het vleeshuis. Het laatste werd onderhouden door het slagersgilde. Mede door hun inbreng was de regel dat vlees uitsluitend in dit huis verkocht mocht worden, met uitzondering van pens, zoals de koeienmaag genoemd wordt. Deze werden buiten op straat vanuit kramen door de Pensvrouwen verkocht, vandaar de naam Pensmarkt.

De lakenhal die zich in de bovenverdieping bevond werd in 1464 door een groep van amateur dichters en kunstenaars, de zogenaamde Rederijkers omgebouwd tot een schouwburg. Het gehele gebouw werd in 1860 vervangen door een stijlvol gebouw dat de naam de Boterhal droeg. De bovenverdieping werd daarbij gebruikt door het Provinciaal Genootschap. Noemenswaardig waren zeven borstbeelden van vooraanstaande personen uit de regio die onder de dakrand ingebouwd waren. Drie van deze beelden worden nog tentoongesteld in het Noordbrabants museum.

Als het aan Napoleon had gelegen, was deze hele blok gebouwen tussen de Pensmarkt en de Markt in 1810 neergehaald om de gehele markt groter te maken. Gelukkig heeft hij niet zijn zin gekregen.

Draai weer verder naar rechts en u heeft u zicht op de markt met de waterput, het Mariabeeld op een paal en het beeld van Jheronimus Bosch. Daarover later meer in de route als u terugkomt hier op de markt.

Voel u vrij om hier wat tijd door te brengen. Maar laat me u eerst vertellen waar u heen moet.

Loop terug in de richting van waar u vandaan komt, maar neem de tweede straat rechts.

Hier gaat u de Kolperstraat in en wandelt u door tot u een waterfontein voor u ziet.